Trước hết phải khẳng định rằng, BHXH tự nguyện là chính sách mang ý nghĩa nhân văn của Đảng và Nhà nước nhằm tạo điều kiện cho những người lao động tự do, không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc vẫn có thể được tham gia BHXH tự nguyện để được thụ hưởng quyền lợi của người nghỉ hưởng chế độ hưu trí...

Theo đó, tham gia BHXH tự nguyện, người dân sẽ được hưởng lương hưu hàng tháng khi hết tuổi lao động và có đủ thời gian đóng BHXH theo quy định. Trường hợp người tham gia BHXH chưa đủ thời gian hưởng lương hưu thì được đóng BHXH cho đến khi đủ năm để hưởng lương hưu hàng tháng. Mức lương hưu hằng tháng được tính bằng tỷ lệ hưởng lương hưu hằng tháng nhân với mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH.

Cụ thể, tỷ lệ hưởng lương hưu hằng tháng được tính như sau: Đối với nữ, được tính bằng 45% tương ứng với 15 năm đóng bảo hiểm xã hội, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì tính thêm 2%; mức tối đa bằng 75%. Đối với Nam, từ năm 2022 trở đi tỷ lệ hưởng lương hưu hằng tháng được tính bằng 45% tương ứng với 20 năm đóng bảo hiểm xã hội, sau đó cứ thêm mỗi năm đóng bảo hiểm xã hội thì tính thêm 2%; mức tối đa bằng 75%.

Mức bình quân thu nhập tháng đóng BHXH được tính bằng bình quân các mức thu nhập tháng đã đóng BHXH của toàn bộ thời gian đóng. Lương hưu sẽ được điều chỉnh theo chỉ số giá tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế phù hợp với quỹ BHXH.

Ngoài ra, người dân có thể được hưởng trợ cấp một lần nếu thời gian đóng BHXH cao hơn số năm tương ứng với tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa là 75%.

Cùng với chế độ lương hưu, người tham gia BHXH còn được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí trong suốt thời gian hưởng lương hưu.  Mức hưởng bảo hiểm y tế tương ứng sẽ là 95% chi phí khám, chữa bệnh.

Trong trường hợp người tham gia BHXH tự nguyện không may qua đời thì thân nhân sẽ được hưởng chế độ tử tuất một lần, mức trợ cấp tuất một lần được thực hiện theo quy định tại Khoản 2 Điều 81 của Luật Bảo hiểm xã hội, cụ thể như sau: Đối với thời gian tham gia từ trước năm 2014 mỗi năm tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng 1,5 tháng lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH, từ năm 2014 trở đi mỗi năm tham gia BHXH sẽ được hưởng 2 tháng lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH. Trường hợp người tham gia BHXH tự nguyện đủ 05 năm trở lên hoặc đang hưởng lương hưu chết thì ngoài chế độ tuất 1 lần người thân sẽ được hưởng trợ cấp mai táng bằng 10 lần mức lương cơ sở. Chế độ tử tuất và mai táng phí cũng áp dụng với trường hợp người đang đóng BHXH tự nguyện, đang bảo lưu thời gian đóng BHXH hoặc đang hưởng lương hưu mà không may qua đời (quy định tại Khoản 3 Điều 8 Nghị định số 134/2015/NĐ-CP). Trường hợp người đang hưởng lương hưu mà qua đời thì ngoài chế độ mai táng bằng 10 tháng lương cơ sở, thân nhân còn được hưởng chế độ tuất 1 lần (theo quy định tại Khoản 3 Điều 81 của Luật Bảo hiểm xã hội), cụ thể: nếu người hưởng lương hưu qua đời ở 2 tháng đầu nhận lương hưu, chế độ tuất sẽ bằng 48 tháng lương hưu hiện hưởng, nếu qua đời ở tháng hưởng lương hưu thứ 3 trở đi, cứ mỗi tháng hưởng lương hưu sẽ trừ đi nửa tháng lương hưu hiện hưởng trong số 48 tháng lương hưu (Ví dụ: người hưởng mất ở tháng thứ 3 hưởng lương hưu thì tiền tuất 1 lần sẽ bằng 47,5 tháng lương hưu hiện hưởng). Và số tiền tuất 1 lần tối thiểu mà thân nhân người hưởng lương hưu được hưởng khi họ qua đời là 03 tháng lương hưu hiện hưởng.

Để hỗ trợ một phần cho người tham gia BHXH tự nguyện, Nhà nước sẽ trích từ nguồn ngân sách hỗ trợ tiền đóng hàng tháng trên cơ sở mức chuẩn hộ nghèo khu vực nông thôn. Cụ thể, Nhà nước hỗ trợ 30% đối với người tham gia thuộc hộ nghèo, tương ứng số tiền là 99.000 đồng/người/tháng, 25% đối với người tham gia thuộc hộ cận nghèo, tương ứng số tiền là 82.500 đồng/người/tháng; 10% đối với các trường hợp còn lại, tương ứng số tiền là 33.000 đồng/người/tháng. Theo đó, sau khi được ngân sách nhà nước hỗ trợ, số tiền người tham gia BHXH tự nguyện ở mức thấp nhất thuộc diện hộ nghèo còn phải đóng là 231.000 đồng/người/tháng, hộ cận nghèo là 247.500 đồng/người/tháng và người dân còn lại là 297.000 đồng/người/tháng. Thời gian hỗ trợ tối đa là 10 năm.

Trong trường hợp người tham gia vì một lý do nào đó mà dừng tham gia thì cũng có nhiều phương án lựa chọn. Nếu vì lý do kinh tế, người tham gia có thể giảm số tiền đóng cho phù hợp với kinh tế của bản thân và gia đình tại thời điểm đó, hoặc cũng có thể dừng đến khi có khả năng thì tiếp tục tham gia lại, thời gian tham gia BHXH sẽ được cộng nối vào thời gian trước đó. Nếu vì lý do khác, người tham gia hoàn toàn không muốn tham gia nữa thì theo quy định tại Nghị quyết số 93/2015/QH13, sau 1 năm không tiếp tục  đóng mà chưa đủ 20 năm đóng BHXH thì người tham gia đến cơ quan BHXH nơi gần nhất để được giải quyết chế độ một lần. Mức hưởng chế độ 1 lần được tính như sau: Đối với thời gian tham gia từ trước năm 2014 mỗi năm tham gia BHXH tự nguyện sẽ được hưởng 1,5 tháng lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH, từ năm 2014 trở đi mỗi năm tham gia BHXH sẽ được hưởng 2 tháng lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH. Tuy nhiên, việc người tham gia BHXH tự nguyện thanh toán chế độ BHXH một lần đồng nghĩa với việc bạn đang rời khỏi hệ thống an sinh xã hội, cơ hội được hưởng lương hưu hàng tháng và chăm sóc sức khỏe đến trọn đời với mức thanh toán chi phí khám chữa bệnh tỷ lệ cao sẽ xa dần.

Một nội dung nữa mà người tham gia BHXH tự nguyện cần biết, đó là tiền lương bình quân tháng đã đóng bảo hiểm xã hội để tính hưởng lương hưu, BHXH một lần, tuất một lần cho người đang tham gia mà qua đời đều được điều chỉnh trên cơ sở chỉ số giá tiêu dùng theo quy định hàng năm của Chính phủ.

Bảo hiểm xã hội tự nguyện là chính sách mà Đảng và Nhà nước ta mở ra, tạo điều kiện cho người dân có cơ hội được đảm bảo an sinh xã hội như Hiến pháp Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2003 đã khẳng định. Trong bất cứ trường hợp nào, người dân cũng an tâm vì đây là chính sách do Nhà nước tổ chức thực hiện, quyền lợi của người tham gia luôn được đảm bảo. Có thể nói, BHXH tự nguyện là “của để dành” khi về già của người tham gia. Vì vậy, tham gia BHXH tự nguyện là điều cần thiết để giảm bớt gánh nặng cho các gia đình, đồng thời, góp phần cùng Nhà nước thực hiện tốt các chính sách an sinh xã hội.

Hoàng Thủy