Bảo đảm an toàn thu nhập cho người tham gia khi gặp rủi ro

BHXH cũng như cái tên của nó là một loại hình bảo hiểm mang tính xã hội. Sự ra đời của BHXH là một đòi hỏi tất yếu khách quan trong sự phát triển của nhân loại. Bên cạnh những mục đích đảm bảo an toàn thu nhập cho người lao động khi gặp phải các rủi ro trong quá trình lao động như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động- bệnh nghề nghiệp, mất việc làm,.. thì mục đích lớn nhất mà chính sách BHXH hướng tới đó là đảm bảo thu nhập lâu dài đối với người lao động khi hết tuổi lao động, mất khả năng lao động đồng thời có được sự đảm bảo chăm sóc y tế, chăm lo sức khỏe, đảm bảo chất lượng cuộc sống của người lao động khi về già.

Chủ trương của Đảng và Nhà nước là tiếp tục mở rộng diện bao phủ của chính sách BHXH để ngày càng có nhiều người lao động có cơ hội được tham gia BHXH và được thụ hưởng chế độ hưu trí khi về già. Nghị quyết 28 NQ/TW ngày 23/5/2018 Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Khóa XII về cải cách chính sách BHXH đã đặt ra mục tiêu đến năm 2030 “Phấn đấu đạt khoảng 60% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia bảo hiểm xã hội; khoảng 60% số người sau độ tuổi nghỉ hưu được hưởng lương hưu, bảo hiểm xã hội hằng tháng và trợ cấp hưu trí xã hội”, đồng thời hướng tới mục tiêu “BHXH toàn dân”.

Toàn cảnh Hội thảo

Tuy nhiên, bên cạnh những nỗ lực của ngành BHXH, các cơ quan quản lý nhà nước và các địa phương trong việc phát triển đối tượng tham gia BHXH, tăng độ bao phủ BHXH thì một bộ phận lớn người lao động vẫn đang lựa chọn hưởng BHXH một lần từ đó dẫn tới những thách thức trong đảm bảo các mục tiêu chính sách BHXH đặt ra trong thời gian tới và cần có sự xem xét, nhìn nhận đánh giá một cách khách quan để từ đó có được những giải pháp phù hợp.

Nhận BHXH 1 lần làm giảm ý nghĩa của chính sách ASXH

Tại Hội thảo, TS Bùi Sỹ Lợi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban về vấn đề xã hội của Quốc hội đã khái quát lại quá trình phát triển BHXH tại Việt Nam. Trong đó, TS Bùi Sỹ Lợi nhấn mạnh: Chính sách BHXH thể hiện rõ bản chất định hướng phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính sách, pháp luật BHXH dần được hoàn thiện qua các lần sửa đổi luật, mở rộng diện bao phủ qua các năm. Nghị quyết 28-NQ/TW của BCH Trung ương Đảng về cải cách BHXH đã đặt ra những định hướng để tiếp tục hoàn thiện chính sách BHXH, trong đó, quan trọng nhất là quan điểm BHXH toàn dân. Còn nhiều thách thức phía trước, nhất là mở rộng diện bao phủ BHXH ở nhóm lao động phi chính thức, nông dân… Tuy nhiên, tình trạng nhận BHXH một lần khiến nỗ lực vận động, mở rộng diện bao phủ BHXH phải đối mặt với nhiều khó khăn hơn.

Các chuyên gia trình bày tham luận tại Hội thảo

Theo ThS. Trần Hải Nam, Vụ phó Vụ BHXH, Bộ LĐ-TB&XH, những người hưởng chế độ BHXH một lần tập trung ở độ tuổi từ 20 đến 39 chiếm 79% tổng số người hưởng BHXH một lần giai đoạn 2014-2018; những người hưởng BHXH một lần thường là những người có số năm đóng BHXH thấp; trong giai đoạn 2014 - 2018, có gần 50% số người đã hưởng BHXH một lần chỉ có dưới 03 năm đóng BHXH. Nhìn chung trình độ học vấn và chuyên môn kỹ thuật của những người hưởng chế độ BHXH một lần thấp, chủ yếu chưa hết phổ thông trung học và chưa qua đào tạo nghề.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến xu hướng gia tăng hưởng BHXH một lần thời gian qua, như: NLĐ bị mất việc làm phải đối mặt với các nhu cầu tài chính trước mắt như cần tiền để chi tiêu sinh hoạt cho gia đình hoặc đầu tư cho con ăn học, trang trải nợ nần... Bên cạnh đó, chính sách BHXH một lần còn khá thông thoáng, dễ dàng trong tiếp cận như hiện nay thì người lao động sẽ tìm đến đó như là một công cụ tài chính trước mắt.

Theo PGS TS Nguyễn Văn Định, Khoa Bảo hiểm, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, việc nhận BHXH một lần sẽ tác động đến nguồn thu nhập của NLĐ khi về già; làm giảm ý nghĩa của chính sách ASXH, không thể duy trì liên tục thu nhập cho NLĐ; trong bối cảnh già hóa dân số, các tác động nói trên gây ảnh hưởng lớn hơn.

Tại Hội thảo, ông Vũ Hữu Đức, 60 tuổi, đến từ Ninh Bình, một trong người nhận trợ cấp thôi việc theo Quyết định số 176/HĐBT ngày 9/10/1989 của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã chia sẻ những khó khăn của cuộc sống tuổi già khi không có lương hưu. Ông cũng bày tỏ mong muốn có cơ chế để xin trả lại phần tiền đã nhận trợ cấp để được nhận lương hưu hàng tháng.

Ông Vũ Hữu Đức chia sẻ tại Hội thảo

Một trường hợp khác là chị Nguyễn Thị Thu Huyền (Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã nhận thanh toán BHXH một lần năm 2014, hiện đang làm việc tự do và cảm thấy hối hận vì đã quyết định vội vàng. Chị cho biết, tuổi đời mình còn trẻ, so sánh số tiền nhận BHXH một lần chỉ bằng mấy năm lương hưu, chị thấy nuối tiếc, vì lợi ích nhỏ trước mắt mà mất đi quyền lợi to lớn sau này.

Cả ông Vũ Hữu Đức và chị Nguyễn Thị Thu Huyền đều mong rằng, mọi NLĐ sẽ suy xét cẩn trọng trước khi đưa ra quyết định nhận BHXH một lần để tránh phải hối tiếc.

Cần những giải pháp từ xây dựng chính sách và thực tiễn

Tại Hội thảo, các nhà nghiên cứu cùng chia sẻ ý kiến làm rõ hơn thực trạng BHXH một lần, nêu các nguyên nhân, đánh giá tác động từ các góc độ khác nhau, ảnh hưởng đến hệ thống ASXH quốc gia, đời sống NLĐ khi hết tuổi lao động…

Ông Lê Đình Quảng, Phó Trưởng Ban Quan hệ Lao động, Tổng LĐLĐ Việt Nam cho rằng, thu nhập của NLĐ đang quá thấp, khảo sát tiền lương cho thấy, thu nhập của NLĐ chỉ đủ để đảm bảo cuộc sống trước mắt, tích lũy chỉ đảm bảo khoảng 15%, nghỉ việc sẽ hết tiền và dẫn đến xu hướng nhận BHXH một lần. Thực tế này cần phải cải thiện cuộc sống, bảo đảm việc làm cho NLĐ một cách tốt hơn. Mặt khác, cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm về BHXH, BHYT, nhất là nợ đọng BHXH, BHYT. Cải cách thủ tục hành chính, giải quyết chế độ thuận lợi, tạo sự hấp dẫn của chính sách nhiều hơn nữa.  

Các chuyên gia trình bày tham luận tại Hội thảo

Để khắc phục hạn chế này, TS Bùi Sỹ Lợi cho rằng, một mặt cần nâng mức hỗ trợ người dân tham gia BHXH; mặt khác tiếp tục quá trình ứng dụng CNTT trong việc thực hiện các thủ tục BHXH, nâng cao chất lượng phục vụ của Ngành BHXH, tạo thuận lợi tối đa cho người dân tham gia cũng như thụ hưởng các chế độ chính sách BHXH.

Theo ThS Trần Hải Nam, để giảm thiểu việc hưởng BHXH một lần, Nhà nước cần tạo công ăn việc làm, nâng cao thu nhập và đời sống của người lao động. Tăng lợi ích và tính hấp dẫn của chính sách lương hưu thông qua việc sớm thực hiện giảm điều kiện về thời gian đóng góp tối thiểu từ 20 năm xuống 15 năm và tiến tới 10 năm. Hoàn thiện chính sách BHXH tự nguyện theo hướng đa dạng, linh hoạt (bổ sung thêm các chế độ ngắn hạn, tăng cường chính sách hỗ trợ tiền đóng từ ngân sách nhà nước và huy động các nguồn lực xã hội khác,…) qua đó góp phần tăng thêm cơ hội cho NLĐ có thể tiếp tục tham gia đóng góp BHXH tự nguyện để đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Đánh giá cao ý nghĩa của việc tổ chức hội thảo về BHXH một lần, TS. Bùi Sỹ Lợi- Phó Chủ nhiệm Ủy ban Về các vấn đề xã hội của Quốc hội, cho rằng, từ những phân tích đánh giá tại Hội thảo, chúng ta đã có góc nhìn toàn diện về thực trạng nhận BHXH hiện nay. Tới đây, cần đánh giá quá trình thực hiện Luật BHXH một cách chi tiết hơn, nhất là về quá trình thực hiện quy định BHXH một lần cũng như những hạn chế bất cập đang còn tồn tại, sớm có lộ trình sửa đổi luật đáp ứng yêu cầu thực tiễn hiện nay. Về mặt tổ chức thực hiện, cần mở rộng mạng lưới thông tin, truyền thông để chuyển biến nhận thức của NLĐ về ý nghĩa của chính sách BHXH, hạn chế nhận BHXH một lần, chủ động tham gia BHXH để có lương hưu về già. Tiếp tục cải cách hành chính, thay đổi phương thức quản lý để tạo sự hài lòng, nâng cao niềm tin của người dân với chính sách An sinh của Nhà nước.

Các chuyên gia trình bày tham luận tại Hội thảo

Trên cơ sở các ý kiến phân tích chính sách tại hội thảo, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam Lê Hùng Sơn đề nghị cơ quan xây dựng chính sách, quản lý nhà nước sớm nghiên cứu, sửa đổi chính sách, pháp luật, khắc phục những hạn chế bất cập còn tồn tại, qua đó tạo thuận lợi cho quá trình thực hiện. Trân trọng cảm ơn các ý kiến đóng góp tâm huyết, trách nhiệm từ nhiều phía, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cam kết sẽ tiếp tục tăng cường cải cách thủ tục hành chính, nâng cao đạo đức thực thi công vụ, tạo điều kiện thuận lợi tốt nhất cho người dân tham gia và thụ hưởng chính sách BHXH. Khi tin tưởng vào chính sách và cơ quan tổ chức thực hiện, người dân sẽ chủ động tham gia BHXH bền vững hơn.

Nguồn: BHXH Việt Nam